3 / 2 فواید مادّی کم خوردن
3 / 2 - 1 تن درستی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خوشا به حال آنان که شکمشان خالی و گرسنه است ! اینان کسانی هستند که در روز قیامت ، سیرند .
امام علی علیه السلام :کم خوردن ، از خویشتنداری است و پر خوردن ، از اسرافکاری .
امام علی علیه السلام :خداوند سبحان ، هر گاه صلاح بنده ای را بخواهد ، کم گویی و کم خوری و کم خوابی را به او الهام می کند .
امام علی علیه السلام :آن که خوراکش اندک باشد ، مخارجش (/رنج و زحمتش) کم است .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :برای خوردن ، زندگی مکن ؛ بلکه برای زنده ماندن بخور .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :سزاوار است که خردمند هنگام شیرینی غذا ، تلخی دوا را به یاد آورد .
3 / 2فواید مادّی کم خوردن3 / 2 1تن درستیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مادرِ همه دواها ، کم خوری است .
.
ص: 352
عنه صلی الله علیه و آله :حیلَهُ الصِّحَّهِ فی الدُّنیا أربَعُ خِصالٍ : قِلَّهُ الکَلامِ ، وقِلَّهُ المَنامِ ، وقِلَّهُ المَشیِ ، وقِلَّهُ الطَّعامِ. (1)
الإمام علیّ علیه السلام :قِلَّهُ الأَکلِ یَمنَعُ کَثیراً مِن أعلالِ الجِسمِ . (2)
عنه علیه السلام :أقلِل طَعاماً تُقلِل سَقاماً . (3)
عنه علیه السلام :مَن قَلَّ طَعامُهُ قَلَّت آلامُهُ . (4)
عنه علیه السلام :قِلَّهُ الغِذاءِ أکرَمُ لِلنَّفسِ ، وأدوَمُ لِلصِّحَّهِ . (5)
عنه علیه السلام :مَنِ اقتَصَرَ فی أکلِهِ کَثُرَت صِحَّتُهُ ، وصَلُحَت فِکرَتُهُ . (6)
عنه علیه السلام :إنَّ صِحَّهَ الجِسمِ مِن قِلَّهِ الطَّعامِ ، وقِلَّهِ الماءِ . (7)
المحاسن عن عمرو بن إبراهیم :سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ علیه السلام یَقولُ : لَو أنَّ النّاسَ قَصَدوا فی الطَّعامِ لَاستَقامَت أبدانُهُم . (8)
الإمام الرضا علیه السلام :إنَّ الجَسَدَ بِمَنزِلَهِ الأَرضِ الطَّیِّبَهِ الخَرابِ ؛ إن تُعوهِدَت بِالعِمارَهِ وَالسَّقیِ مِن حَیثُ لا تَزدادُ مِنَ الماءِ فَتَغرَقَ ، ولا تَنقُصُ مِنهُ فَتَعطَشَ ، دامَت عِمارَتُها ، وکَثُرَ رَیعُها ، (9) وزَکا (10) زَرعُها . وإن تَغافَلتَ عَنها فَسَدَت ، ونَبَتَ فیهَا العُشبُ . وَالجَسَدُ بِهذِهِ المَنزِلَهِ ، وَبِالتَّدبیرِ (11) فِی الأَغذِیَهِ وَالأَشرِبَهِ یَصلُحُ ویَصِحُّ ، وتَزکُو العافِیَهُ فیهِ . وَانظُر ... ما یُوافِقُکَ وما یُوافِقُ مَعِدَتَکَ ، ویَقوی عَلَیهِ بَدَنُکَ ویَستَمرِئُهُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ ، فَقَدِّرهُ لِنَفسِکَ وَاجعَلهُ غِذاکَ . (12)
.
1- .. الفضائل : ص 129 عن ابن مسعود ، بحار الأنوار : ج 8 ص 144 ح 67 ؛ فرائد السمطین : ج 1 ص 239 ح 186 عن عبداللّه بن مسعود.
2- .. غرر الحکم : ج 4 ص 505 ح 6768 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 370 ح 6248 .
3- .. غرر الحکم : ج 2 ص 189 ح 2336 .
4- .. غرر الحکم : ج 5 ص 290 ح 8409 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 455 ح 8220 .
5- .. غرر الحکم : ج 4 ص 519 ح 6819 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 370 ح 6240 .
6- .. غرر الحکم : ج 5 ص 372 ح 8803 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 437 ح 7559 .
7- .. تحف العقول : ص 172 ، بشاره المصطفی : ص 25 کلاهما عن کمیل ، بحار الأنوار : ج 66 ص 425 ح 41.
8- .. المحاسن : ج 2 ص 221 ح 1666 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 180 ح 2466 عن الإمام الرضا علیه السلام وفیه «قصروا» بدل «قصدوا» ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 145 ح 508 ، طبّ الأئمّه علیهم السلام لابنی بسطام : ص 4 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 334 ح 17.
9- .. الرَّیْعُ : النماءُ والزیاده . وأرضٌ مَریعه : مخصِبه (الصحاح : ج 3 ص 1223 «ریع» ) .
10- .. الزَّکاهُ : النَّماءُ والبَرَکهُ (النهایه : ج 2 ص 307 «زکا») .
11- .. فی المصدر : «التدبیر» ، وما فی المتن أثبتناه من بحار الأنوار ومستدرک الوسائل .
12- .. طبّ الإمام الرضا علیه السلام : ص 13 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 310 نحوه.
ص: 353
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :راه تن درستی در دنیا ، چهار چیز است : کم گفتن ، کم خفتن ، کم راه رفتن و کم خوردن .
امام علی علیه السلام :کم خوری ، از بسیاری دردها و بیماری های بدن ، جلوگیری می کند .
امام علی علیه السلام :خوراک را کم کن تا بیماری را کم کنی .
امام علی علیه السلام :هر که خوراکش اندک باشد ، بیماری هایش اندک می شود .
امام علی علیه السلام :اندک خوردن غذا ، جان را گرامی تر و سلامت را پایدارتر می سازد .
امام علی علیه السلام :هر که در خوردنْ به کم بسنده کند ، تن درستی اش فزونی می گیرد و اندیشه اش سالم می شود .
امام علی علیه السلام :سلامت تن ، در گرو کم خوردن و کم نوشیدن آب است .
المحاسن به نقل از عمرو بن ابراهیم :از ابو الحسن علیه السلام (1) شنیدم که می فرماید : «اگر مردم در خوردن غذا میانه روی می کردند ، بدن هایشان سالم می ماند» .
امام رضا علیه السلام :بدن به سانِ زمین مناسبِ بایر است که اگر درست آباد و آبیاری شود ، به طوری که نه در آب زیاد غرق شود و نه از کم آبی تشنه بماند ، پیوسته آباد و حاصلخیز خواهد بود و زراعتش رشد می کند ، و اگر از آن غفلت ورزی ، تباه می گردد و در آن ، علف می روید . بدن نیز این گونه است و تغذیه درست آن ، موجب سلامتش می گردد ، و عافیت در آن رشد می کند . و بنگر که ... چه غذا و نوشیدنی ای با وجود تو و معده تو سازگار است و موجب تقویت بدنت می شود و به آن می سازد . همان را برای خودت انتخاب کن و غذای خود قرار بده .
.
1- .مقصود ، امام کاظم علیه السلام است .
ص: 354
3 / 2 2نَضارَهُ الوَجهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَرَّ أخی عیسی علیه السلام بِمَدینَهٍ وفیها رَجُلٌ وَامرَأَهٌ یَتَصایَحانِ ، فَقالَ : ما شَأنُکُما؟ قالَ [ الرَّجُلُ] : یا نَبِیَّ اللّهِ ، هذِهِ امرَأَتی ولَیسَ بِها بَأسٌ ، صالِحَهٌ ، ولکِنّی اُحِبُّ فِراقَها . قالَ : فَأَخبِرنی عَلی کُلِّ حالٍ ما شَأنُها؟ قالَ : هِیَ خَلَقَهُ (1) الوَجهِ مِن غَیرِ کِبَرٍ . قالَ : یَا امرَأَهُ ، أتُحِبّینَ أن یَعودَ ماءُ وَجهِکِ طَریّاً؟ قالَت : نَعَم . قالَ لَها : إذا أکَلتِ فَإِیّاکِ أن تَشبَعی (2) ؛ لِأَنَّ الطَّعامَ إذا تَکاثَرَ عَلَی الصَّدرِ فَزَادَ فی القَدرِ ، ذَهَبَ ماءُ الوَجهِ . فَفَعَلَت ذلِکَ ، فَعادَ وَجهُها طَرِیّاً . (3)
.
1- .. خَلُقَ الثَوبُ : إذا بَلی (المصباح المنیر : ص 180 «خلق»).
2- .. فی المصدر : «تشبعین» ، والتصویب من بحار الأنوار وقصص الأنبیاء .
3- .. علل الشرائع : ص 497 ح 1 عن عمر بن علیّ عن أبیه الإمام علیّ علیه السلام ، قصص الأنبیاء للراوندی : ص 273 ح 328 نحوه ، بحار الأنوار : ج 14 ص 320 ح 26 .
ص: 355
3 / 2 - 2 شادابی چهره
3 / 2 2شادابی چهرهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برادرم عیسی علیه السلام از شهری می گذشت که دید مرد و زنی بر سر یکدیگر فریاد می زنند . پرسید : «شما را چه شده است؟» . مرد گفت : ای پیامبر خدا! این ، همسر من است . عیبی ندارد . زن خوب و شایسته ای است ؛ امّا دوست دارم از او جدا شوم . فرمود : «پس به من بگو مشکلش چیست؟» . گفت : با آن که سنّی ندارد ، پیرچهره است . فرمود : «ای زن! آیا دوست داری شادابی و تازگی به چهره ات باز گردد؟» . گفت : آری . عیسی علیه السلام به او فرمود : «هر گاه غذا می خوری ، سعی کن سیر نشوی ؛ زیرا وقتی غذا در معده انباشته شود و بیش از اندازه باشد ، تر و تازگی چهره از بین می رود» . آن زن چنین کرد و دوباره چهره اش شاداب شد .
.
ص: 356
3 / 2 3طولُ العُمُرِلقمان علیه السلام :إذا قَلَّ طُعمَهُ المَرءِ عاشَ طَویلاً . (1)
3 / 3فَوائِدُ قِلَّهِ الأَکلِ الباطِنِیَّهُ3 / 3 1صَفاءُ الفِکرِالإمام علیّ علیه السلام :مَن قَلَّ أکلُهُ صَفا فِکرُهُ . (2)
3 / 3 2نورُ القَلبِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أقَلَّ الرَّجُلُ الطُّعمَ ، مُلِئَ جَوفُهُ نوراً . (3)
.
1- .. المواعظ العددیّه : ص 71 .
2- .. غرر الحکم : ج 5 ص 299 ح 8462 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 456 ح 8236 .
3- .. الفردوس : ج 1 ص 290 ح 1138 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 244 ح 40772 .
ص: 357
3 / 2 - 3 زیاد شدن عمر
3 / 3 فواید معنوی کم خوردن
3 / 3 - 1 روشن شدن فکر
3 / 3 - 2 نورانیت دل
3 / 2 3زیاد شدن عمرلقمان علیه السلام :هر گاه خوراک انسان کم شود ، عمرش زیاد می گردد .
3 / 3فواید معنوی کم خوردن3 / 3 1روشن شدن فکرامام علی علیه السلام :هر که کم خورد ، اندیشه اش روشن و زلال می گردد .
3 / 3 2نورانیت دلپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آدمی ، هر گاه کم خورد ، درونش پر از نور می شود . 1
.
ص: 358
3 / 3 3النَّجاهُ مِنَ الشَّیطانِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یُخَلِّصَ نَفسَهُ مِن إبلیسَ فَلیُذِب لَحمَهُ وشَحمَهُ بِقِلَّهِ الطَّعامِ ؛ فَإِنَّ مِن قِلَّهِ الطَّعامِ حُضورَ المَلائِکَهِ ، وَکَثرهَ التَّفَکُّرِ فیما عِندَ اللّهِ عز و جل . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :جاهِدوا أنفُسَکُم بِقِلَّهِ الطَّعامِ وَالشَّرابِ ؛ تُظِلَّکُمُ المَلائِکَهُ ، ویَفِرَّ عَنکُمُ الشَّیطانُ . (2)
3 / 3 4الدُّخولُ فی مَلَکوتِ السَّماواتِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِلبَسُوا الصّوفَ وشَمِّروا ، وکُلوا فی أنصافِ البُطونِ ؛ تَدخُلوا فی مَلَکوتِ السَّماواتِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَدخُلُ مَلَکوتَ السَّماواتِ وَالأَرضِ مَن مَلَأَ بَطنَهُ . (4)
3 / 3 5التَّقَرُّبُ إلَی اللّهِ عز و جلرسول اللّه صلی الله علیه و آله :التَّقلیلُ مِنَ الطَّعامِ بِمَنزِلَهٍ سَنِیَّهٍ (5) عِندَ اللّهِ . (6)
.
1- .. فردوس الأخبار : ج 4 ص 183 ح 6081 عن ابن عبّاس .
2- .. تنبیه الخواطر : ج 2 ص 122 .
3- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 252 ح 750؛ إحیاء العلوم : ج 3 ص 125 ، الفردوس : ج 1 ص 102 ح 338 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 302 ح 41120 وراجع : تنبیه الخواطر : ج 1 ص 100 وإحیاء العلوم : ج 3 ص 124 .
4- .. تنبیه الخواطر : ج 1 ص 100 ؛ المغنی عن حمل الأسفار : ج 2 ص 749 ح 2741 ، إحیاء العلوم : ج 3 ص 124 و لیس فیهما «والأرض» وکلّها عن ابن عبّاس.
5- .. السَّنیّ : الرَّفیع (لسان العرب : ج 14 ص 403«سنا») .
6- .. تنبیه الخواطر : ج 2 ص 119 .
ص: 359
3 / 3 - 3 رهیدن از شیطان
3 / 3 - 4 وارد شدن به ملکوت آسمان ها
3 / 3 - 5 نزدیک شدن به خدا
3 / 3 3رهیدن از شیطانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که دوست دارد خویشتن را از ابلیس برهاند ، باید با کم خوردن ، گوشت و چربی خود را آب کند ؛ زیرا یکی از نتایج کم خوردن ، حاضر شدن فرشتگان [در نزد شخص] است و بسیار اندیشیدن در آنچه نزد خداوند عز و جل است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :با کم خوردن و کم نوشیدن ، به جهاد با نفْس های خویش بپردازید تا فرشتگان بر شما سایه افکنند و شیطان از شما بگریزد .
3 / 3 4وارد شدن به ملکوت آسمان هاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پشمینه بپوشید و دامن همّت به میان زنید و معده هایتان را تا نیمه پر کنید تا به ملکوت آسمان ها وارد شوید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که شکمش را پر کند ، به ملکوت آسمان ها و زمین وارد نمی شود .
3 / 3 5نزدیک شدن به خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کم خوردن ، منزلتی والا در نزد خداوند است .
.
ص: 360
عنه صلی الله علیه و آله :أحَبُّکُم إلَی اللّهِ أقَلُّکُم طُعماً ، وأخَفُّکُم بَدَناً . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :أقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِنَ اللّهِ جَلَّ وعَزَّ إذا خَفَّ بَطنُهُ . (2)
3 / 4جَوامِعُ مَنافِعِ قِلَّهِ الأَکلِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن قَلَّ طُعمُهُ صَحَّ بَدَنُهُ ، وصَفا قَلبُهُ . ومَن کَثُرَ طُعمُهُ سَقِمَ بَدَنُهُ ، وقَسا قَلبُهُ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :عَلَیکُم بِالقَصدِ (4) فی المَطاعِمِ ؛ فَإِنَّهُ أبعَدُ مِنَ السَّرَفِ ، وأصَحُّ لِلبَدَنِ ، وأعوَنُ عَلَی العِبادَهِ . (5)
مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإمامِ الصّادِقِ علیه السلام :قِلَّهُ الأَکلِ مَحمودٌ فی کُلِّ قَومٍ (6) ؛ لِأَنَّ فیهِ مَصلَحَهَ الباطِنِ وَالظّاهِرِ . (7)
.
1- .. کنز العمّال : ج 15 ص 261 ح 40869 ، جامع الأحادیث للسیوطی : ج 1 ص 106 ح 565 کلاهما نقلاً عن الفردوس عن ابن عبّاس .
2- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 4 ، المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1707 وفیه «جاف» بدل «خفّ» وکلاهما عن أبی بصیر ، جامع الأحادیث للقمّی (الغایات) : ص 199 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 5 .
3- .. تنبیه الخواطر : ج 2 ص 229 ، الدعوات : ص 77 ح 187 من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 338 ح 35 ؛ تاریخ دمشق : ج 6 ص 379 ح 1563 ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 19 ص 187 وفیه «بطنه» بدل «بدنه».
4- .. القَصْد : بین الإسراف والتقتیر (الصحاح : ج 2 ص 525 «قصد») .
5- .. غرر الحکم : ج 4 ص 295 ح 6153 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 341 ح 5833 .
6- .. فی بحار الأنوار : «فی کلّ حالٍ وعندَ کلِّ قَومٍ» .
7- .. مصباح الشریعه : ص 237 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 337 ح 33 .
ص: 361
3 / 4 دیگر فواید کم خوری
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :محبوب ترینِ شما در نزد خداوند ، کسی است که کمتر بخورد و بدنی سبک تر داشته باشد .
امام صادق علیه السلام :بنده ، آن زمان به خداوند عز و جل نزدیک تر است که معده اش سبک تر باشد .
3 / 4دیگر فواید کم خوریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که کم بخورد ، بدنش سالم می ماند و صفای دل می یابد ، و کسی که زیاد بخورد ، بدنش بیمار می شود و دلش سخت می گردد .
امام علی علیه السلام :بر شما باد میانه روی در خوردن ؛ زیرا این کار ، از اسراف ، به دورتر است و بدن را سالم تر نگه می دارد و به عبادتِ بیشتر کمک می کند .
مصباح الشریعه- در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده شده است :کم خوری ، در هر جامعه ای پسندیده است ؛ زیرا سلامت باطن و ظاهر در آن است .
.
ص: 362
الفصل الرابع : کثره الأکل4 / 1ذَمُّ النَّهَمرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِستَعیذوا بِاللّهِ مِنَ الرُّغبِ (1) ؛ فَإِنَّ الرُّغبَ شُؤمٌ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :ما مَلَأَ آدَمِیٌّ وِعاءً شَرّاً مِن بَطنٍ . حَسبُ الآدَمِیِّ لُقَیماتٌ یُقِمنَ صُلبَهُ؛ فَإِن غَلَبَتِ الآدَمِیَّ نَفسُهُ، فَثُلُثٌ لِلطَّعامِ ، وثُلُثٌ لِلشَّرابِ ، وثُلُثٌ لِلنَّفَسِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :سَیَکونُ مِن بَعدی سُنَّهٌ ؛ یَأکُلُ المُؤمِنُ فی مِعاءٍ واحِدٍ ، ویَأکُلُ الکافِرُ فی سَبعَهِ أمعاءٍ (4) . (5)
.
1- .. الرُّغْب : کثره الأکل وشدّه النَّهْمه والشَّرَه (لسان العرب : ج 1 ص 423 «رغب») .
2- .. الدعاء للطبرانی : ص 413 ح 1396 ، نوادر الاُصول : ج 2 ص 142 ، الفردوس : ج 1 ص 86 ح 273 وفیه «الزغب» بدل «الرغب» ولیس فیهما ذیله وکلّها عن أبی سعید ، التاریخ الکبیر : ج 6 ص 8 ح 1510 عن یعقوب بن عبداللّه بن الأشجّ وفیه ذیله فقط ، کنز العمّال : ج 3 ص 199 ح 6160 .
3- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1111 ح 3349 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 590 ح 2380 ، مسند ابن حنبل : ج 6 ص 93 ح 17186 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 135 ح 7139 کلّها عن المقدام بن معدیکرب والثلاثه الأخیره نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 261 ح 40870 ؛ المحاسن : ج 2 ص 222 ح 1668 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 335 ح 19 .
4- .. قال الشریف الرضی قدس سره : قوله علیه الصلاه والسلام : «المؤمن یأکل فی معاءٍ واحد ، والکافر یأکل فی سبعه أمعاء» : وهذا القول مجاز ، والمراد أنّ المؤمن یقنع من مطعمه بالبُلغ [أی الکفایه] الّتی تمسک الرمق ، وتقیم الأوَد [أی العِوَج] ، دون المآکل الّتی یقصد بها وجه اللذّه ، ویقضی بها حقّ الشهوه ، فکأنّه یأکل فی معاءٍ واحد لفرط الاقتصار ، وکراهه الاستکثار . وأمّا الکافر فإنّه لتبحبحه فی المآکل ، وتنقّله فی المطاعم ، وتوخّیه ضدّ ما یتوخّاه المؤمن من إحراز حطام الدنیا الّتی یطلب عاجلها ولا یأمل آجلها ، فهو عبد فیها للذّته ، وکادح فی طاعه شهوته ، کأنّه یأکل فی سبعه أمعاء؛ لأنّ أکله للذّه لا للبُلغه ، وللنهمه لا للمُسکه (المجازات النبویّه : ص 376 ح 291) .
5- .. الکافی : ج 6 ص 268 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 233 ح 1713 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 337 ح 31 .
ص: 363
فصل چهارم: پرخوری
4 / 1 نکوهش پرخوری
فصل چهارم: پرخوری4 / 1نکوهش پرخوریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از شکم بارگی به خدا پناه برید ؛ زیرا شکم بارگی ، شوم است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آدمی ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است . انسان را چند لقمه ای که او را سر پا نگه دارد ، بس است ، و اگر نفْس انسان بر او غلبه کرد [و خویشتندار نبود] ، یک سوم [معده اش] را از غذا و یک سومش را از آب پر کند و یک سوم دیگرش را برای نفَس [خالی] بگذارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :پس از من ، این رسم ، پدید خواهد آمد که مؤمن در یک روده می خورد و کافر در هفت روده . (1)
.
1- .شریف رضی می گوید : این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله که : «مؤمن در یک روده می خورد و کافر در هفت روده» مَجاز است و مراد ، آن است که مؤمن در خوردن ، به اندازه ای که سدّ رمق و رفع حاجت کند ، بسنده می نماید و قصدش از خوردن ، لذّت بردن و پاسخ دادن به خواهش نفْس نیست . بنا بر این ، از فرط قناعت و بیزاری از پرخوری ، گویا با یک روده می خورد ؛ ولی کافر ، چون پرخور و شکمباره است و بر خلاف مؤمن ، در پی به دست آوردن حطام دنیوی است و نقد و دنیا را می طلبد و به آینده آن آرزومند نیست و از همین رو بنده لذّت است و در فرمانبری از خواهش های نفسانی خویش می کوشد گویا که با هفت روده می خورد ؛ چرا که خوردنش برای لذّت بردن است ، نه برای سدّ رمق ، و به خاطر شکمبارگی است و نه رفع حاجت (المجازات النبویّه : ص 376 ح 291) .
ص: 364
عنه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ یَأکُلُ فی مِعیً واحِدٍ ، وَالکافِرُ یَأکُلُ فی سَبعَهِ أمعاءٍ . (1)
صحیح البخاری عن أبی هریره :إنَّ رَجُلاً کانَ یَأکُلُ أکلاً کَثیرا ، فَأَسلَمَ فَکانَ یَأکُلُ أکلاً قَلیلاً ، فذُکِرَ ذلِکَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : إنَّ المُؤمِنَ یَأکُلُ فی مِعیً واحِدٍ ، وَالکافِرُ یَأکُلُ فی سَبعَهِ أمعاءٍ. (2)
مسند ابن حنبل عن أبی بصره الغِفاریّ :أتَیتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله لَمّا هاجَرتُ وذلِکَ قَبلَ أن اُسلِمَ ، فَحَلَبَ لی شُوَیهَهً (3) کانَ یَحتَلِبُها لِأَهلِهِ ، فَشَرِبتُها ، فَلَمّا أصبَحتُ أسلَمتُ . وقالَ عِیالُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : نَبیتُ اللَّیلَهَ کَما بِتنَا البارِحَهَ جِیاعاً ! فَحَلَبَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله شاهً فَشَرِبتُها ورَویتُ . فَقالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أرَویتَ؟ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ قَد رَویتُ ، ما شَبِعتُ ولا رَویتُ قَبلَ الیَومِ ! فَقالَ النَّبِیُّّ صلی الله علیه و آله : إنَّ الکافِرَ یَأکُلُ فی سَبعَهِ أمعاءٍ ، وَالمُؤمِنُ یَأکُلُ فی مِعیً واحِدٍ. (4)
.
1- .. صحیح البخاری : ج 5 ص 2061 ح 5078 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 267 ح 1818 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1084 ح 3257 کلّها عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 1 ص 140 ح 670 ؛ الخصال : ص 351 ح 29 عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، جامع الأخبار : ص 217 ح 545 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 325 ح 1 .
2- .. صحیح البخاری : ج 5 ص 2062 ح 5082 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 473 ح 9881 ، مسند إسحاق بن راهویه : ج 1 ص 247 ح 209 ، کنز العمّال : ج 1 ص 140 ح 670 .
3- .. الشاه : تطلق علی الذکر والاُنثی من الغنم ، وتصغیرها شویهه (المصباح المنیر : ص 328 «شوه»).
4- .. مسند ابن حنبل : ج 10 ص 350 ح 27295 وراجع : صحیح مسلم : ج 3 ص 1632 ح 186 والتاریخ الکبیر : ج 8 ص 119 ح 2415 وکنز العمّال : ج 1 ص 365 ح 1608 .
ص: 365
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن با یک روده می خورد و کافر با هفت روده .
صحیح البخاری به نقل از ابو هریره :مردی بود که غذا زیاد می خورد و چون مسلمان شد ، دیگر کم می خورد . این را به پیامبر صلی الله علیه و آله گفتند . فرمود : «مؤمن در یک روده غذا می خورد و کافر در هفت روده» .
مسند ابن حنبل به نقل از ابو بصره غفاری :چون [به مدینه] کوچیدم ، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتم و این ، پیش از آنی بود که مسلمان شوم . پیامبر صلی الله علیه و آله میشی داشت که شیر آن را برای خانواده اش می دوشید . شیرش را برای من دوشید و من خوردم . صبح که شد ، من اسلام آوردم . خانواده پیامبر صلی الله علیه و آله گفتند : امشب هم مثل دیشب گرسنه می خوابیم! پیامبر خدا دوباره میش را دوشید و من نوشیدم و سیر شدم . پیامبر خدا به من فرمود : «سیر شدی؟» . گفتم : آری ، سیر شدم ، ای پیامبر خدا! پیش از امروز ، هیچ گاه از غذا سیر نمی شدم! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «کافر در هفت روده می خورَد و مؤمن در یک روده» .
.
ص: 366
المستدرک علی الصحیحین عن جَعدَهَ :سَمِعتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله یَقولُ ورَأی رَجُلاً مُشبَعاً ، فَجَعَلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله یُومِئُ بِیَدِهِ إلی بَطنِهِ ویَقولُ : لَو کانَ هذا فی غَیرِ هذا کانَ خَیراً لَهُ. (1)
الإمام علیّ علیه السلام فی ذِکر حَدیثِ مِعراجِ النَّبِیِ صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَعالی : . . . یا أحمَدُ ، أبغِضِ الدُّنیا وأهلَها ، وأحِبَّ الآخِرَهَ وأهلَها . قالَ : یا رَبِّ ، ومَن أهلُ الدُّنیا ، ومَن أهلُ الآخِرَهِ؟ قالَ : أهلُ الدُّنیا مَن کَثُرَ أکلُهُ وضِحکُهُ ونَومُهُ وغَضَبُهُ . (2)
عنه علیه السلام :کَثرَهُ الأَکلِ مِنَ الشَّرَهِ (3) ، وَالشَّرَهُ شَرُّ العُیوبِ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :کَثرَهُ الأَکلِ مَکروهٌ . (5)
4 / 2ذَمُّ أکلِ الأَلوانِ مِنَ الطَّعامِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :سَیَکونُ ناسٌ مِن اُمَّتی یولَدونَ فی النَّعیمِ ، ویُغَذَّونَ بِهِ ، هِمَّتُهُم ألوانُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ ، ویُمدَحونَ بِالقَولِ ، اُولئِکَ شِرارُ اُمَّتی . (6)
.
1- .. المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 135 ح 7141 .
2- .. إرشاد القلوب : ص 199 و 201 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 23 ح 6 .
3- .. الشرَهُ : غلبه الحرص (الصحاح : ج 6 ص 2237 «شره») .
4- .. غرر الحکم : ج 4 ص 593 ح 7110 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 390 ح 6608 .
5- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 92 ح 394 کلاهما عن أبی بصیر ، المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1704 عن یونس بن عمّار ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 316 ح 1014 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 335 ح 22 .
6- .. الأمالی للطوسی : ص 538 ح 1162 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 380 ح 2661 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 66 کلّها عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 90 ح 3 .
ص: 367
4 / 2 نکوهش خوردن غذاهای متنوّع
المستدرک علی الصحیحین به نقل از جَعده :شنیدم پیامبر صلی الله علیه و آله ، در حالی که با دست خود به شکم مردی که سیر غذا خورده بود ، اشاره می کرد ، فرمود : «اگر این ، در غیر این بود ، برایش بهتر بود» .
امام علی علیه السلام در حدیث معراج :خداوند متعال فرمود : « ... ای احمد! از دنیا و اهل آن بیزار باش و آخرت و اهل آن را دوست بدار» . گفت : ای پروردگار من! اهل دنیا کیست و اهل آخرت چه کسی است؟ فرمود : «اهل دنیا ، کسی است که پُرخور و پرخنده و پرخواب و پرخشم باشد» .
امام علی علیه السلام :پرخوری ، از شکم پرستی است و شکم پرستی ، بدترینِ عیب هاست .
امام صادق علیه السلام :پرخوری ، مکروه و ناخوشایند است .
4 / 2نکوهش خوردن غذاهای متنوّعپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به زودی ، مردمانی از امّت من خواهند آمد که در ناز و نعمت به دنیا می آیند و با ناز و نعمت پرورده می شوند . همّ و غمشان ، خوردنی ها و نوشیدنی های رنگارنگ است و از آنان ، به گفتار مدح می شود . اینان ، بدترین مردمان امّت من هستند .
.
ص: 368
عنه صلی الله علیه و آله :سَیَکونُ رِجالٌ مِن اُمَّتی یَأکُلونَ ألوانَ الطَّعامِ ، ویَشرَبون ألوانَ الشَّرابِ ، ویَلبَسونَ ألوانَ اللِّباسِ ، ویَتَشَدَّقونَ (1) فی الکَلامِ ، فَاُولئِکَ شِرارُ اُمَّتی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :شِرارُ اُمَّتی قَومٌ وُلِدوا فی النَّعیمِ وغُذّوا بِهِ ، یَأکُلونَ مِنَ الطَّعامِ ألواناً ، ویَلبَسونَ مِنَ الثِّیابِ ألواناً ، ویَرکَبونَ مِنَ الدَّوابِّ ألواناً ، یَتَشَدَّقونَ فی الکَلامِ. (3)
الإمام علیّ علیه السلام :الأَلوانُ یُعَظِّمنَ البَطنَ ، ویُخَدِّرنَ (4) الأَلیَتَینِ . (5)
عنه علیه السلام :البَیشارَجاتُ (6) یُعَظِّمنَ البَطنَ ، ویُخَدِّرنَ المَتنَ. (7)
عنه علیه السلام فی کِتابٍ کَتَبَهُ إلی عُثمانَ بنِ حُنَیفٍ :أمّا بَعدُ یا ابنَ حُنَیفٍ ، فَقَد بَلَغَنی أنَّ رَجُلاً مِن فِتیَهِ أهلِ البَصرَهِ دَعاکَ إلی مَأدُبَهٍ (8) فَأَسرَعتَ إلَیها ، تُستَطابُ لَکَ الأَلوانُ ، وتُنقَلُ إلَیکَ الجِفانُ (9) . وماظَنَنتُ أنَّکَ تُجیبُ إلی طَعامِ قَومٍ عائِلُهُم (10) مَجفُوٌّ ، وغَنِیُّهُم مَدعُوٌّ. (11)
.
1- .. المُتَشَدِّقون : المتوسّعون فی الکلام من غیر احتیاط واحتراز . وقیل : أراد بالمتشدّق : المستهزئ بالناس یلوی شدقه بهم وعلیهم ، والأشداق : جوانب الفم (النهایه : ج 2 ص 453 «شدق») .
2- .. المعجم الکبیر : ج 8 ص 107 ح 7512 وح 7513 ، المعجم الأوسط : ج 3 ص 24 ح 2351 ، مسند الشامیّین : ج 2 ص 342 ح 1458 ، حلیه الأولیاء : ج 6 ص 90 الرقم 342 کلّها عن أبی اُمامه ، کنز العمّال : ج 3 ص 561 ح 7911 .
3- .. المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 657 ح 6418 ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 372 ح 7761 ولیس فیه من «ویلبسون» إلی «الدوابّ ألواناً» وکلاهما عن عبد اللّه بن جعفر ، شعب الإیمان : ج 5 ص 33 ح 5669 عن فاطمه علیهاالسلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، کنز العمّال : ج 3 ص 561 ح 7913 .
4- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : «یخدّرن» یمکن أن یکون کنایه عن الکسل . وفی بعض النسخ بالحاء المهمله «یحدرن» ؛ أی یسمنّ (مرآه العقول : ج22 ص141) .
5- .. الکافی : ج 6 ص 317 ح 8 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 165 ح 1453 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 84 ح 18 .
6- .. هکذا فی المصدر ، وفی کتب اللغه : البَیْشِیارَجات : قیل أراد به ما یقدّم إلی الضیف قبل الطعام ، وهی معرّبه. ویقال لها : الفیشفارَجات بفاءین (النهایه : ج 1 ص 171 «بیشیارج»).
7- .. الجعفریّات : ص 243 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام .
8- .. المَأدُبَه والمَأدَبَه : طعامٌ صُنِع لدَعوَهٍ أو عُرس (القاموس المحیط : ج 1 ص 36 «أدب»).
9- .. الجَفنه : خُصّت بوعاء الأطعمه ، وجمعها جِفان (مفردات ألفاظ القرآن : ص 197 «جفن» ) .
10- .. العائل : الفقیر (النهایه : ج 3 ص 330 «عیل»).
11- .. نهج البلاغه : الکتاب 45 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 448 ح 12 .
ص: 369
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :به زودی ، مردانی از امّت من خواهند آمد که غذاهای رنگارنگ می خورند و نوشیدنی های رنگارنگ می نوشند و جامه های رنگ به رنگ می پوشند و گزافه گویی می کنند . اینان ، بدترین افراد امّت من هستند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدترین افراد امّت من ، مردمانی هستند که در ناز و نعمت زاده می شوند و به ناز و نعمت پرورده می شوند . غذاهای رنگارنگ می خورند و جامه های رنگ به رنگ می پوشند و مرکب های رنگارنگ سوار می شوند و لاف می زنند و گزاف می گویند .
امام علی علیه السلام :غذاهای رنگارنگ ، شکم را بزرگ و سَرین را شُل می کند .
امام علی علیه السلام :پیش غذاها ، شکم را بزرگ و کمر را سست می کنند .
امام علی علیه السلام در نامه ای که به عثمان بن حُنیف نوشت :ای پسر حُنیف! به من خبر رسیده که مردی از صاحبْ نفوذان بصره ، تو را به ولیمه ای دعوت کرده و تو بدان شتافته ای و غذاهای رنگارنگ برایت آورده اند و کاسه ها برایت چیده اند . من گمان نمی کردم تو دعوت مردمانی را بپذیری که تهی دستشان کنار زده می شود و توانگرشان دعوت می شود!
.
ص: 370
عنه علیه السلام :اللّهُمَّ اجعَل دَرَجاتی فی الجِنانِ رَفیعَهً ، وأعوذُ بِکَ رَبّی مِن رَفیعِ المَطعَمِ وَالمَشرَبِ (1) .
الإمام الصادق علیه السلام :رَبِّ... أعوذُ بِکَ مِنَ الفِتَنِ کُلِّها ما ظَهَرَ مِنها وما بَطَنَ ، ومِن رَفیعِ المَطعَمِ وَالمَشرَبِ (2) .
تنبیه الخواطر عن المدائنی :کانَتِ العَرَبُ لاتَعرِفُ الأَلوانَ ، إنَّما طَعامُهُمُ اللَّحمُ یُطبَخُ بِماءٍ ومِلحٍ ، حَتّی کانَ زَمَنُ مُعاوِیَهَ ، فَاتَّخَذَ الأَلوانَ وتَنَوَّقَ (3) فیها ، وما شَبِعَ مَعَ کَثرَهِ ألوانِهِ حَتّی ماتَ ؛ لِدُعاءِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ؛ یعنی قوله صلی الله علیه و آله : «لا أشبَعَ اللّهُ بَطنَکَ» (4) . (5)
.
1- .. مهج الدعوات : ص 126 ، بحارالأنوار : ج 94 ص 235 ح 9.
2- .. الکافی : ج 2 ص 592 ح 31 عن عبد الرحمن بن سیابه ، مصباح المتهجّد : ص 277 ، جمال الاُسبوع : ص 143 کلاهما من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام وفیهما «شرّ» بدل «رفیع» ، بحار الأنوار : ج 89 ص 302 ح 10.
3- .. تنوَّقَ فی مطعمه وملبسه : تجوَّدَ وبالغَ (القاموس المحیط : ج 3 ص 287 «نوق»).
4- .. راجع : موسوعه الإمام علیّ بن أبی طالب علیه السلام : ج 3 ص 281 (القسم السادس / الحرب الثانیه / الفصل الثانی / معاویه بن أبی سفیان / دعاء النبیّ صلی الله علیه و آله علیه).
5- .. تنبیه الخواطر : ج 1 ص 48.
ص: 371
امام علی علیه السلام :بار خدایا! درجات مرا در بهشت ، عالی گردان ، و به تو پناه می برم ای پروردگار من از عالی بودن خوردنی ها و نوشیدنی ها [در دنیا] .
امام صادق علیه السلام :پروردگارا! ... از همه فتنه ها ، پیدا و پنهان آنها ، و از غذاها و نوشیدنی های فاخر به تو پناه می برم .
تنبیه الخواطر به نقل از مَدائنی :عرب ها با خوراک های رنگارنگ آشنایی نداشتند ؛ بلکه غذایشان گوشت پخته شده با آب و نمک (آب گوشت ساده) بود ، تا آن که زمان معاویه شد و او به غذاهای رنگارنگ و شاهانه روی آورد ، و با وجود آن همه غذاهای متنوّع ، هیچ گاه سیر نمی شد ، تا آن که مُرد ، و این به سبب نفرین پیامبر خدا در حقّ او بود که فرمود : «خدا شکمت را سیر نکند !» .
.
ص: 372
4 / 3مَضارُّ النَّهَمِ الظّاهِرِیَّهُ4 / 3 1أنواعُ الأَسقامِالإمام علیّ علیه السلام :مَن غَرَسَ فی نَفسِهِ مَحَبَّهَ أنواعِ الطَّعامِ اجتَنی ثِمارَ فُنونِ الأَسقامِ . (1)
عنه علیه السلام :إدمانُ الشِّبَعِ یورِثُ أنواعَ الوَجَعِ . (2)
عنه علیه السلام :قَلَّ مَن أکثَرَ مِن فُضولِ الطَّعامِ إلّا لَزِمَتهُ الأَسقامُ . (3)
عنه علیه السلام :الشِّبَعُ یُکثِرُ الأَدواءَ . (4)
عنه علیه السلام :إیّاکَ وإدمانَ الشِّبَعِ ؛ فَإِنَّهُ یُهَیِّجُ الأَسقامَ ، ویُثیرُ العِلَلَ . (5)
عنه علیه السلام :قَلَّ مَن أکثَرَ مِنَ الطَّعامِ فَلَم یَسقَم . (6)
عنه علیه السلام :کَم مِن أکلَهٍ مَنَعَت أکَلَاتٍ . (7)
.
1- .. غرر الحکم : ج 5 ص 469 ح 9219 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 426 ح 7219 .
2- .. غرر الحکم : ج 1 ص 359 ح 1363 .
3- .. غرر الحکم : ج 4 ص 517 ح 6814 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 370 ح 6236 .
4- .. غرر الحکم : ج 1 ص 228 ح 912 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 51 ح 1322 .
5- .. غرر الحکم : ج 2 ص 300 ح 2681 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 97 ح 2248 .
6- .. غرر الحکم : ج 4 ص 502 ح 6749 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 371 ح 6261 .
7- .. نهج البلاغه : الحکمه 171 ، خصائص الأئمّه : ص 110 ، غرر الحکم : ج 4 ص 548 ح 6933 وج 2 ص 277 ح 2602 نحوه ، بحار الأنوار : ج 73 ص 166 ح 29 .
ص: 373
4 / 3 ضررهای مادّی پرخوری
4 / 3 - 1 انواع بیماری ها
4 / 3ضررهای مادّی پرخوری4 / 3 1انواع بیماری هاامام علی علیه السلام :هر که [ نهال] دوستیِ غذاهای رنگارنگ را در نفْس خویش بنشاند ، میوه بیماری های گونه گون می چیند .
امام علی علیه السلام :عادت به پرخوری ، انواع دردها را به دنبال می آورد .
امام علی علیه السلام :کمتر کسی است که غذا زیاد بخورد و بیماری ها دامنگیرش نشوند .
امام علی علیه السلام :سیری ، دردها و بیماری ها را زیاد می کند .
امام علی علیه السلام :از پیوسته سیر بودن بپرهیز که این کار ، ناخوشی ها را تحریک می کند و بیماری ها را بر می انگیزد .
امام علی علیه السلام :کمتر کسی است که زیاد بخورد و بیمار نشود .
امام علی علیه السلام :ای بسا خوردنی که از خوردن ها باز می دارد!
.
ص: 374
الإمام الصادق علیه السلام :کُلُّ داءٍ مِنَ التُّخَمَهِ ، ما خَلَا الحُمّی ؛ فَإِنَّها تَرِدُ وُروداً . (1)
4 / 3 2ضَعفُ الصِّحَّهِالإمام علیّ علیه السلام :مَن کَثُرَ أکلُهُ قَلَّت صِحَّتُهُ ، وثَقُلَت عَلی نَفسِهِ مُؤنَتُهُ . (2)
عنه علیه السلام :لا صِحَّهَ مَعَ النَّهَمِ . (3)
عنه علیه السلام :لا تَجتَمِعُ الصِّحَّهُ وَالنَّهَمُ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :فَسادُ الجَسَدِ فی کَثرَهِ الطَّعامِ ، وفَسادُ الزَّرعِ فی کَسبِ الآثامِ ، وفَسادُ المَعرِفَهِ فی تَرکِ الصَّلاهِ عَلی خَیرِ الأَنامِ . (5)
4 / 3 3الذَّفَرُالإمام علیّ علیه السلام :کَثرَهُ الأَکلِ تُذفِرُ (6) . (7)
.
1- .. الکافی : ج6 ص269 ح8 ، المحاسن : ج2 ص232 ح1711 ، بحار الأنوار : ج66 ص336 ح29.
2- .. غرر الحکم : ج 5 ص 418 ح 8903 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 434 ح 7500 .
3- .. مئه کلمه للجاحظ : ص 32 ح 16 ، الفصول المهمّه لابن الصبّاغ : ص 109 ، المناقب للخوارزمی : ص 375 ح 395 ، الدعوات : ص 77 ح 186 ، شرح ابن میثم علی مئه کلمه للجاحظ : ص 137 ح 32 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 268 ح 52 .
4- .. غرر الحکم : ج 6 ص 369 ح 10570 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 533 ح 9735 .
5- .. مستدرک الوسائل : ج 16 ص 213 ح 19632 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
6- .. الذَّفَر : النَّتْن... وخبثُ الریح (لسان العرب : ج 4 ص 307 «ذفر») .
7- .. غرر الحکم : ج 4 ص 596 ح 7121 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 390 ح 6612 .
ص: 375
4 / 3 - 2 ضعف سلامت
4 / 3 - 3 بوی بد
امام صادق علیه السلام :هر دردی از پرخوری ( / بدگواری) است ، جز تب که به گونه ای به سراغ انسان می آید [و دلایل دیگری دارد] .
4 / 3 2ضعف سلامتامام علی علیه السلام :هر که پر خورَد ، سلامتش کاهش می یابد و خرج ( / زحمت) آن بر وی سنگین می شود .
امام علی علیه السلام :با وجود شکمبارگی ، از تن درستی خبری نیست .
امام علی علیه السلام :تن درستی و پرخوری ، با هم جمع نمی شوند .
امام صادق علیه السلام :تباهی تن ، در پرخوری است و تباهی کِشت ، در گنه ورزی و تباهی شناخت ، در ترک صلوات بر بهترین خلق خدا [یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله ] .
4 / 3 3بوی بدامام علی علیه السلام :پرخوری ، [عرق را] بدبو می کند .
.
ص: 376
4 / 4مَضارُّ النَّهَمِ الباطِنِیَّهُ4 / 4 1فَسادُ الوَرَعِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :بِئسَ العَونُ عَلَی الدّینِ قَلبٌ نَخیبٌ (1) ، وبَطنٌ رَغیبٌ (2) ، ونَعظٌ (3) شَدیدٌ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :نِعمَ عَونُ المَعاصِی الشِّبَعُ . (5)
عنه علیه السلام :الشِّبَعُ یُفسِدُ الوَرَعَ . (6)
عنه علیه السلام :الشِّبَعُ یورِثُ الأَشَرَ ، ویُفسِدُ الوَرَعَ . (7)
عنه علیه السلام :بِئسَ قَرینُ الوَرَعِ الشِّبَعُ . (8)
الإمام الباقر علیه السلام :إذا شَبِعَ البَطنُ طَغی . (9)
.
1- .. النخیب : الجبان الّذی لا فؤاد له. وقیل : الفاسد الفعل (النهایه : ج 5 ص 31 «نخب»).
2- .. الرَّغیب : الواسع (النهایه : ج 2 ص 237«رغب») .
3- .. الإنعاظ : الشَّبَق . نَعَظَ الذکرُ : إذا انتشر، (النهایه : ج 5 ص 82 «نعظ»).
4- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 3 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 230 ح 1702 عن النوفلی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، الجعفریّات : ص 165 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ولیس فیه ذیله ، بحار الأنوار : ج 66 ص 335 ح 20 ؛ تاریخ دمشق : ج 47 ص 187 عن أبی الدرداء من دون إسناد إلیه صلی الله علیه و آله نحوه ، کنز العمّال : ج 16 ص 253 ح 44344 .
5- .. غرر الحکم : ج 6 ص 163 ح 9922 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 493 ح 9106 .
6- .. غرر الحکم : ج 1 ص 174 ح 659 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 25 ح 249 .
7- .. غرر الحکم : ج 1 ص 359 ح 1364 .
8- .. غرر الحکم : ج 3 ص 255 ح 4408 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 193 ح 3972 .
9- .. الکافی : ج 6 ص 270 ح 10 عن أبی عبیده ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 356 ح 4255 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1705 عن الحسین بن مختار عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 336 ح 23 .
ص: 377
4 / 4 ضررهای معنوی پرخوری
4 / 4 - 1 تباه شدن پارسایی
4 / 4ضررهای معنوی پرخوری4 / 4 1تباه شدن پارساییپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دل ترسو و شکم فراخ و شهوت شدید ، بد یاورانی برای دین هستند .
امام علی علیه السلام :پرخوری ، کمک خوبی برای گناهان است .
امام علی علیه السلام :پرخوری ، پارسایی را تباه می کند .
امام علی علیه السلام :پرخوری ، بی شرمی می آورد و پارسایی را تباه می کند .
امام علی علیه السلام :پرخوری ، بد همدمی برای پارسایی است .
امام باقر علیه السلام :شکم ، چون سیر شود ، سرکش می شود .
.
ص: 378
4 / 4 2فَسادُ النَّفسِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تُمیتُوا القُلوبَ بِکَثرَهِ الطَّعامِ وَالشَّرابِ ؛ فَإِنَّ القُلوبَ تَموتُ کَالزُّروعِ إذا کَثُرَ عَلَیهَا الماءُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وفُضولَ الطَّعامِ ؛ فَإِنَّهُ یَسِمُ (2) القَلبَ بِالقَسوَهِ ، ویُبطِئُ بِالجَوارِحِ عَنِ الطّاعَهِ ، ویُصِمُّ الهِمَمَ عَن سَماعِ المَوعِظَهِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَوَّدَ کَثرَهَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ قَسا قَلبُهُ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :کَثرَهُ الأَکلِ وَالنَّومِ تُفسِدانِ النَّفسَ ، وتَجلِبانِ المَضَرَّهَ . (5)
4 / 4 3حِجابُ الفِطنَهِالإمام علیّ علیه السلام :مَن زادَ شِبَعُهُ کَظَّتهُ (6) البِطنَهُ ، مَن کَظَّتهُ البِطنَهُ حَجَبَتهُ عَنِ الفِطنَهِ . (7)
عنه علیه السلام :لا فِطنَهَ مَعَ بِطنَهٍ . (8)
.
1- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 320 ح 1025 ، مشکاه الأنوار : ص 162 ح 413 ، جامع الأخبار : ص 515 ح 1453 نحوه ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 46 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 7 ؛ ربیع الأبرار : ج 2 ص 672 ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 19 ص 187 کلاهما نحوه .
2- .. وَسَمتُ الشیءَ وَسما ، والاسم : السِّمَه؛ وهی العلامه (المصباح المنیر : ص 660 «وسم» ) .
3- .. عدّه الداعی : ص 294 ، أعلام الدین : ص 339 عن أبی هریره ، بحار الأنوار : ج 103 ص 27 ح 40 .
4- .. طبّ النبیّ : ص 5 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 293 .
5- .. غرر الحکم : ج 4 ص 596 ح 7120 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 389 ح 6572 .
6- .. کظَّته : أی بهظته. والکِظّه : شیء یعتری الإنسان من الامتلاء من الطعام ، حتی لا یطیق التنفّس (مجمع البحرین : ج 3 ص 1574 «کظظ»).
7- .. غرر الحکم : ج 5 ص 298 ح 8458 و ص 299 ح 8459 .
8- .. غرر الحکم : ج 6 ص 361 ح 10528 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 532 ح 9701 .
ص: 379
4 / 4 - 2 تباهی جان
4 / 4 - 3 حجاب زیرکی
4 / 4 2تباهی جانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :با خوردن و نوشیدن زیاد ، دل ها را نمیرانید ؛ چرا که دل ها می میرند ، همچنان که زراعت ، هر گاه زیاد آب خورد ، از بین می رود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از زیاد خوردن بپرهیزید ؛ زیرا زیاد خوردن ، نشان قساوت را بر دل می نهد ، اندام ها را در اطاعت و عبادت ، کُند می کند ، و گوش دل را از نیوشیدن پند ، کَر می سازد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که به خوردن و نوشیدنِ زیاد خو کند ، دلش سخت می شود .
امام علی علیه السلام :زیاد خوردن و زیاد خوابیدن ، جان را تباه می کند و زیان به بار می آورد .
4 / 4 3حجاب زیرکیامام علی علیه السلام :هر که بیش از اندازه سیر شود ، به انباشتگیِ معده دچار می گردد ، و هر که به انباشتگیِ معده دچار گردد ، این مانع زیرکی او می شود .
امام علی علیه السلام :با پرخوری ، زیرکی در کار نیست .
.
ص: 380
عنه علیه السلام :البِطنَهُ تَحجُبُ الفِطنَهَ . (1)
عنه علیه السلام :لا تَجتَمِعُ الفِطنَهُ وَالبِطنَهُ . (2)
4 / 4 4ظُلمَهُ القَلبِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا تَشبَعوا فَیُطفَأَ نورُ المَعرِفَهِ مِن قُلوبِکُم . (3)
الإمام علیّ علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :کَثرَهُ الطَّعامِ تُمیتُ القَلبَ ، کَما تُمیتُ کَثرَهُ الماءِ الزَّرعَ . (4)
عنه علیه السلام :إذا مُلِئَ البَطنُ مِنَ المُباحِ عَمِیَ القَلبُ عَنِ الصَّلاحِ . (5)
4 / 4 5فَسادُ الأَحلامِالإمام علیّ علیه السلام :إیّاکَ وَالبِطنَهَ ؛ فَمَن لَزِمَها کَثُرَت أسقامُهُ ، وفَسَدَت أحلامُهُ . (6)
عنه علیه السلام :المُستَثقِلُ النّائِمُ تَکذِبُهُ (7) أحلامُهُ. (8)
.
1- .. غرر الحکم : ج 1 ص 172 ح 652 و ص 94 ح 345 وفیه «تمنع» بدل «تحجب» ، عیون الحکم والمواعظ : ص 39 ح 875 .
2- .. غرر الحکم : ج 6 ص 572 ح 10572 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 533 ح 9737 .
3- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 320 ح 1026 ، جامع الأخبار : ص 515 ح 1452 ، روضه الواعظین : ص 500 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 7 ؛ الفردوس : ج 4 ص 247 ح 6730 عن أبی هریره وفیه «الحکمه» بدل «المعرفه».
4- .. شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 325 ح 723 .
5- .. غرر الحکم : ج 3 ص 176 ح 4139 .
6- .. غرر الحکم : ج 2 ص 289 ح 2639 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 96 ح 2212 .
7- .. یقال : کَذَبَنی فلان : أی لم یَصدُقنی فقالَ لی الکَذِب (لسان العرب : ج1 ص706 «کذب») . وفی طبعه النجف من المصدر : «تکذب» بدل «تکذبه» .
8- .. غرر الحکم : ج 1 ص 361 ح 1371 .
ص: 381
4 / 4 - 4 تاریکی دل
4 / 4 - 5 آشفتگی خواب ها
امام علی علیه السلام :پرخوری ، مانع زیرکی می شود .
امام علی علیه السلام :زیرکی و پرخوری ، با هم جمع نمی شوند .
4 / 4 4تاریکی دلپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :معده هایتان را از غذا سیر نکنید که نور معرفت در دل هایتان خاموش می شود .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :غذای زیاد ، دل را می میراند ، چنان که آب زیاد ، زراعت را می میراند .
امام علی علیه السلام :هر گاه معده از [غذای] مباح پر شود ، دل از [دیدنِ] صلاح و درستی کور می شود .
4 / 4 5آشفتگی خواب هاامام علی علیه السلام :از پرخوری بپرهیز که هر کس پرخور شود ، بیماری هایش فزون می گردد و خواب های آشفته می بیند .
امام علی علیه السلام :کسی که با معده سنگین بخوابد ، خواب های دروغ می بیند .
.
ص: 382
4 / 4 6قِلَّهُ العِبادَهِالإمام علیّ علیه السلام :لا یَجتَمِعُ (1) الشِّبَعُ وَالقِیامُ بِالمُفتَرَضِ . (2)
عنه علیه السلام :لا تَطمَع فی ثَلاثَهٍ مَعَ ثَلاثَهٍ : فی سَهَرِ اللَّیلِ مَعَ کَثرَهِ الأَکلِ ، وفی نورِ الوَجهِ مَعَ نَومِ أجمَعِ اللَّیلِ ، وفی الأَمانِ مِنَ الدُّنیا مَعَ صُحبَهِ الفُسّاقِ . (3)
المحاسن عن حَفص بن غِیاث :قالَ أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : ظَهَرَ إبلیسُ لِیَحیَی بنِ زَکَرِیّا علیه السلام ، وإذا عَلَیهِ مَعالیقُ مِن کُلِّ شَیءٍ ، فَقالَ لَهُ یَحیی : ما هذِهِ المَعالیقُ یا إبلیسُ؟ فَقالَ : هذِهِ الشَّهَواتُ الَّتی أصَبتُها مِنِ ابنِ آدَمَ . قالَ : فَهَل لی مِنها شَیءٌ؟ قالَ : رُبَّما شَبِعتَ فَثَقَّلتُکَ عَنِ الصَّلاهِ وَالذِّکرِ . قالَ یَحیی : للّهِِ عَلَیَّ ألّا أملَأَ بَطنی مِنَ طَعامٍ أبَداً . وقالَ إبلیسُ : للّهِِ عَلَیَّ ألّا أنصَحَ مُسلِماً أبَداً . ثُمَّ قالَ أبو عَبدِ اللّه علیه السلام : یا حَفصُ ، للّهِِ عَلی جَعفَرٍ وآلِ جَعفَرٍ ألّا یَملَؤوا بُطونَهُم مِن طَعامٍ أبَداً ، وللّهِ عَلی جَعفَرٍ وآلِ جَعفَرٍ ألّا یَعمَلوا لِلدُّنیا أبَداً . (4)
عیسی علیه السلام :یا بَنی إسرائیلَ ، لا تُکثِرُوا الأَکلَ ؛ فَإِنَّهُ مَن أکثَرَ الأَکلَ أکثَرَ النَّومَ ، ومَن أکثَرَ النَّومَ أقَلَّ الصَّلاهَ ، ومَن أقَلَّ الصَّلاهَ کُتِبَ مِنَ الغافِلینَ . (5)
.
1- .. فی الطبعه المعتمده : «لا تجتمع» ، والتصویب من طبعه بیروت وطهران .
2- .. غرر الحکم : ج 6 ص 369 ح 10568 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 533 ح 9740 .
3- .. مستدرک الوسائل : ج 6 ص 340 ح 6955 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
4- .. المحاسن : ج 2 ص 222 ح 1667 ، جامع الأخبار : ص 515 ح 1454 من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ولیس فیه ذیله من «ثُمَّ قال أبو عبد اللّه علیه السلام : ...» ، بحار الأنوار : ج 63 ص 216 ح 52 ؛ مسند ابن الجعد : ص 210 ح 1386 ، تاریخ دمشق : ج 64 ص 204 کلاهما عن ثابت البنانی من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه ولیس فیهما ذیله .
5- .. ربیع الأبرار : ج 2 ص 673 ، شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 19 ص 188 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 47 .
ص: 383
4 / 4 - 6 کم شدن عبادت
4 / 4 6کم شدن عبادتامام علی علیه السلام :سیری و انجام دادن فرایض ، با هم جمع نمی شوند .
امام علی علیه السلام :با وجود سه چیز ، به سه چیز چشم مدار : با وجود پرخوری به شب زنده داری ، با وجود همه شب را خوابیدن به نورانیت چهره ، و با وجود همنشینی با فاسقان به در امان بودن از دنیا .
المحاسن به نقل از حفص بن غیاث :امام صادق علیه السلام فرمود : «ابلیس بر یحیی بن زکریّا علیه السلام آشکار شد . دید انواع آویزها بر او آویخته است . یحیی به او گفت : ای ابلیس! این آویزها چیست؟ گفت : اینها همان خواهش هایی (هوس هایی) است که فرزند آدم را با آنها به چنگ می اندازم . یحیی علیه السلام گفت : از آنها چیزی هم برای من هست؟ گفت : هر گاه از غذا سیر بخوری ، تو را برای نماز و ذکر ، سنگین و تنبل می کنم . یحیی گفت : سوگند به خدا که هرگز شکم خود را از غذا پر نخواهم کرد . ابلیس گفت : سوگند به خدا که زین پس ، هرگز مسلمانی را نصیحت نمی کنم» . امام صادق علیه السلام سپس فرمود : «ای حفص! سوگند به خدا که جعفر و خاندان جعفر ، هرگز شکم های خود را از غذا پر نخواهند کرد . سوگند به خدا که جعفر و خاندان جعفر ، هرگز برای دنیا کار نخواهند کرد» .
عیسی علیه السلام :ای بنی اسرائیل! زیاد نخورید که هر که زیاد خورَد ، زیاد می خوابد و هر که زیاد بخوابد ، کم نماز می خواند و هر که کم نماز بخواند ، از غافلان نوشته می شود .
.
ص: 384
حلیه الأولیاء عن وُهَیبِ بن الوَرد :بَلَغَنا أنَّ الخَبیثَ إبلیسَ تَبَدّی لِیَحیَی بنِ زَکَرِیّا علیه السلام ، فَقالَ لَهُ : إنّی اُریدُ أن أنصَحَکَ . فَقالَ : کَذَبتَ ، أنتَ لا تَنصَحُنی ، ولکِن أخبِرنی عَن بَنی آدَمَ . فَقالَ : هُم عِندَنا عَلی ثَلاثَهِ أصنافٍ . أمّا صِنفٌ مِنهُم : فَهُم أشَدُّ الأَصنافِ عَلَینا ، نُقبِلُ حَتّی نَفتِنَهُ ونَستَمکِنَ مِنهُ ، ثُمَّ یَفزَعُ إلَی الاِستِغفارِ وَالتَّوبَهِ فَیُفسِدُ عَلَینا کُلَّ شَیءٍ أدرَکنا مِنهُ ، ثُمَّ نَعودُ لَهُ فَیَعودُ ، فَلا نَحنُ نَیأَسُ مِنهُ ، ولا نَحنُ نُدرِکُ مِنهُ حاجَتَنا ، فَنَحنُ مِن ذلِکَ فی عَناءٍ . وأمَّا الصِّنفُ الآخَرُ : فَهُم فی أیدینا بِمَنزِلَهِ الکُرَهِ فی أیدی صِبیانِکُم ، نُلقیهِم کَیفَ شِئنا ، قَد کَفَونا أنفُسَهُم . وأمَّا الصِّنفُ الآخَرُ : فَهُم مِثلُکَ مَعصومونَ لا نَقدِرُ مِنهُم عَلی شَیءٍ . فَقالَ لَهُ یَحیی : عَلی ذلِکَ ، هَل قَدَرتَ مِنّی عَلی شَیءٍ؟ قالَ : لا ، إلّا مَرَّهً واحِدَهً ؛ فَإِنَّکَ قَدَّمتَ طَعاماً تَأکُلُهُ فَلَم أزَل اُشَهّیهِ إلَیکَ حَتّی أکَلتَ أکثَرَ مِمّا تُریدُ ، فَنِمتَ تِلکَ اللَّیلَهَ ولَم تَقُم إلَی الصَّلاهِ کَما کُنتَ تَقومُ إلَیها . قالَ : فَقالَ لَهُ یَحیی : لا جَرَمَ ، لا شَبِعتُ مِن طَعامٍ أبَداً حَتّی أموتَ . فَقالَ لَهُ الخَبیثُ : لا جَرَمَ ، لا نَصَحتُ آدَمِیّاً بَعدَکَ . (1)
.
1- .. حلیه الأولیاء : ج 8 ص 148 الرقم 406 ، تاریخ دمشق : ج 64 ص 205 ، حیاه الحیوان : ج 1 ص 265 نحوه ولیس فیه ذیله من «فقال له یحیی : علی ذلک...» ؛ بحار الأنوار : ج 63 ص 265 ح 150 .
ص: 385
حلیه الأولیاء به نقل از وُهَیب بن وَرد :به ما رسیده است که ابلیس پلید ، بر یحیی بن زکریّا علیه السلام آشکار شد و بدو گفت : من می خواهم تو را نصیحت کنم . یحیی علیه السلام گفت : «دروغ می گویی . تو خیرخواه من نیستی ؛ امّا مرا از فرزندان آدم خبر ده» . ابلیس گفت : آنان در نزد ما بر سه دسته اند : دسته ای از آنان بیشترین زحمت را برای ما دارند . آنان را می فریبیم و بر آنان مسلّط می شویم ؛ امّا بلافاصله به استغفار و توبه پناه می برند و همه زحمات ما را تباه می کنند . دوباره به سراغشان می رویم و دوباره آنها همان می کنند . بنا بر این ، نه از آنان ناامید می شویم و نه به مرادمان می رسیم . بدین جهت ، در رنج و زحمتیم . دسته دوم ، در دست ما به سانِ گویی هستند که در دست کودکان شماست . هر گونه که بخواهیم ، آنها را به این سو و آن سو می افکنیم . اینها ، خود ، زحمت ما را کم کرده اند . دسته سوم ، مانند تو معصوم هستند و ما نمی توانیم با آنها کاری بکنیم . یحیی گفت : «به هر حال ، آیا تاکنون بر من چیره گشته ای؟» . گفت : نه ، بجز یک بار و آن هنگامی بود که مشغول خوردن غذایی شدی ، و من پیوسته آن را برایت لذیذ جلوه می دادم ، تا آن که بیش از اندازه ای که می خواستی ، خوردی و در نتیجه آن شب خوابیدی و بر خلاف شب های پیش ، برای نماز بر نخاستی . یحیی به او گفت : «زین پس ، تا زنده ام ، هرگز از غذایی ، سیر نخواهم خورد» . آن ناپاک به او گفت : من نیز زین پس ، هرگز آدمیزادی را نصیحت نخواهم کرد .
.
ص: 386
4 / 4 7البُعدُ مِنَ اللّهِ عز و جلرسول اللّه صلی الله علیه و آله :نورُ الحِکمَهِ الجوعُ ، وَالتَّباعُدُ مِنَ اللّهِ الشِّبَعُ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لَیسَ شَیءٌ أبغَضَ إلَی اللّهِ مِن بَطنٍ مَلآنٍ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :أبغَضُکُم إلَی اللّهِ تَعالی کُلُّ نَؤومٍ وأکولٍ وشَروبٍ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یُبغِضُ الآکِلَ فَوقَ شِبَعِهِ ، وَالغافِلَ عَن طاعَهِ رَبِّهِ ، وَالتّارِکَ سُنَّهَ نَبِیِّهِ ، وَالمُخفِرَ (4) ذِمَّتَهُ ، وَالمُبغِضَ عِترَهَ نَبِیِّهِ ، وَالمُؤذِیَ جیرانَهُ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :جاءَنی جَبرَئیلُ فی ساعَهٍ لَم یَکُن یَأتینی فیها ، وفی یَومٍ لَم یَکُن یَأتینی فیهِ ، فَقُلتُ لَهُ : یا جَبرَئیلُ ، لَقَد جِئتَنی فی ساعَهٍ ویَومٍ لَم تَکُن تَأتینی فیهِما ، لَقَد أرعَبتَنی؟ ! قالَ : وما یُرَوِّعُکَ یا مُحَمَّدُ وقَد غَفَرَ اللّهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وما تَأَخَّرَ؟ قالَ : بِماذا بَعَثَکَ رَبُّکَ؟ قالَ : یَنهاکَ رَبُّکَ عَن عِبادَهِ الأَوثانِ ، وشُربِ الخُمورِ ، ومُلاحاهِ الرِّجالِ ، واُخری هِیَ لِلآخِرَهِ وَالاُولی ، یَقولُ لَکَ رَبُّکَ : یا مُحَمَّدُ ، ما أبغَضتُ وِعاءً قَطُّ کَبُغضی بَطناً مَلآناً . (6)
.
1- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 320 ح 1024 ، جامع الأخبار : ص 515 ح 1452 ، روضه الواعظین : ص 500 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 7 ؛ الفردوس : ج 4 ص 247 ح 6730 عن أبی هریره .
2- .. عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 36 ح 89 ، صحیفه الإمام الرضا علیه السلام : ص 109 ح 66 کلاهما عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 333 ح 14 .
3- .. تنبیه الخواطر : ج 1 ص 100 ؛ إتحاف السّاده المتّقین : ج 7 ص 387 نقلاً عن إحیاء العلوم بزیاده «یوم القیامه» بعد «اللّه تعالی».
4- .. أخفَرْتُ الرجل : إذا نقَضتَ عهدَه وذمامه ، والهمزه فیه للإزاله ؛ أی أزلتُ خفارته (النهایه : ج 2 ص 52 «خفر»).
5- .. کنز العمّال : ج 16 ص 87 ح 44029 نقلاً عن الدیلمی عن أبی هریره .
6- .. الأمالی للمفید : ص 192 ح 21 عن أبی حفص العطّار عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 338 ح 34 وراجع : المحاسن : ج 2 ص 232 ح 1708.
ص: 387
4 / 4 - 7 دور شدن از خدا
4 / 4 7دور شدن از خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نور حکمت ، در گرسنگی است 1 و دوری از خدا ، در سیری .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نزد خداوند ، چیزی منفورتر از شکم پر نیست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :منفورترینِ شما در نزد خدای متعال ، هر پرخواب و پرخور و پرنوش است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل کسی را که از روی سیری بخورد ، و کسی را که از طاعت پروردگارش غافل باشد ، و کسی را که سنّت پیامبرش را وا گذارَد ، و کسی را که عهدشکن باشد ، و کسی را که به عترت پیامبرش بغض ورزد ، و کسی را که همسایه اش را بیازارد ، دشمن می دارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :جبرئیل در ساعت و روزی به نزد من آمد که در چنان ساعت و روزی به نزدم نمی آمد . به او گفتم : «ای جبرئیل! در ساعت و روزی به نزد من آمده ای که سابقه نداشته است به نزدم بیایی . مرا به وحشت انداختی!» . جبرئیل گفت : چرا باید وحشت کنی ای محمّد ، در حالی که خداوند ، گناهان گذشته و آینده تو را آمرزیده است؟ گفتم : «چه پیغامی از جانب پروردگارت آورده ای؟» . گفت : پروردگارت تو را از بت پرستی و شرابخواری و ستیزه گری با مردم نهی می کند ، و یک چیز دیگر که به سود دنیا و آخرت است ، این است که پروردگارت به تو می فرماید : ای محمّد! من هرگز از هیچ ظرفی به اندازه شکم پر ، نفرت نداشته ام .
.
ص: 388
عنه صلی الله علیه و آله :کَبُرَ مَقتا عِندَ اللّهِ الأَکلُ مِن غَیرِ جوعٍ ، وَالنَّومُ مِن غَیرِ سَهَرٍ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :ثَلاثَهٌ یَستَوجِبونَ المَقتَ مِنَ اللّهِ تَعالی : الأَکلُ مِن غَیرِ جوعٍ ، وَالنّومُ مِن غَیرِ سَهَرٍ ، وَالضِّحکُ مِن غَیرِ عَجَبٍ. (2)
الإمام الباقر علیه السلام :ما مِن شَیءٍ أبغَضُ إلَی اللّهِ عز و جل مِن بَطنٍ مَملوءٍ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل یُبغِضُ کَثرَهَ الأَکلِ . (4)
عنه علیه السلام :إنَّ البَطنَ لَیَطغی مِن أکلِهِ ، وأقرَبُ ما یَکونُ العَبدُ مِنَ اللّهِ جَلَّ وعَزَّ إذا خَفَّ بَطنُهُ ، وأبغَضُ ما یَکونُ العَبدُ إلَی اللّهِ عز و جل إذَا امتَلَأَ بَطنُهُ . (5)
عنه علیه السلام :ثَلاثَهٌ فیهِنَّ المَقتُ مِنَ اللّهِ عز و جل : نَومٌ مِن غَیرِ سَهَرٍ ، وضِحکٌ مِن غَیرِ عَجَبٍ ، وأکلٌ عَلَی الشِّبَعِ. (6)
.
1- .. الفردوس : ج 3 ص 306 ح 4920 عن عبد اللّه بن عمرو ، کنز العمّال : ج 16 ص 80 ح 44011 ؛ مسکّن الفؤاد : ص 99 عن عمرو بن شعیب عن أبیه عن جدّه من دون إسنادٍ إلیه صلی الله علیه و آله .
2- .. کنز العمّال : ج 16 ص 59 ح 43932 نقلاً عن الدیلمی عن أنس .
3- .. الکافی : ج 6 ص 270 ح 11 ، المحاسن : ج 2 ص 232 ح 1709 کلاهما عن أبی الجارود ، جامع الأحادیث للقمّی (الغایات) : ص 201 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 5 ؛ الفردوس : ج 3 ص 385 ح 5175 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه .
4- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 9 ، المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1703 کلاهما عن صالح النیلی ، الدعوات : ص 139 ح 347 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 335 ح 21 .
5- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 4 ، المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1707 وفیه «جاف» بدل «خفّ» وکلاهما عن أبیبصیر، بحار الأنوار : ج66 ص336 ح25 وراجع: جامع الأحادیث للقمّی (الغایات) : ص199.
6- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 503 ح 1444 ، الخصال : ص 89 ح 25 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 332 ح 9 .
ص: 389
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :غذا خوردن بدون گرسنگی و خوابیدن [در روز] بدون شب زنده داری ، به شدّت منفور خداوند است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سه چیز ، مستوجب دشمنی و نفرت خداوند متعال می شود : خوردنِ بدون گرسنگی ، خوابیدن بدون شب زنده داری ، و خندیدن بدون تعجّب .
امام باقر علیه السلام :هیچ چیزی نزد خداوند عز و جل ، منفورتر از شکم پر نیست .
امام صادق علیه السلام :خداوند عز و جل پرخوری را دشمن می دارد .
امام صادق علیه السلام :شکم ، از خوردن طغیان می کند ، و بنده آن گاه به خداوند عز و جل نزدیک تر است که معده اش سبک باشد ، و زمانی در نزد خداوند عز و جلمنفورتر است که معده اش پر باشد .
امام صادق علیه السلام :سه چیز ، مورد خشم و نفرت خداوند عز و جل است : خوابیدن بدون شب زنده داری ، خندیدن بدون تعجّب (موجبات خنده) ، و خوردن از روی سیری .
.
ص: 390
الإمام الکاظم علیه السلام :إنَّ اللّهَ یُبغِضُ البَطنَ الَّذی لا یَشبَعُ. (1)
4 / 4 8جوعُ یَومِ القِیامَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أکثَرَ النّاسِ شِبَعاً فی الدُّنیا ، أطوَلُهُم جوعاً یَومَ القِیامَهِ . (2)
الکافی عن أبی ذرّ :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «أطوَلُکُم جُشاءً (3) فی الدُّنیا ، أطوَلُکُم جوعاً فی الآخِرَهِ» أو قالَ : «یَومَ القِیامَهِ». (4)
الإمام علیّ علیه السلام :أتی أبو جُحَیفَهَ النَّبیَّ صلی الله علیه و آله وهُوَ یَتَجَشَّأُ ، فَقالَ : اُکفُف جُشاءَکَ ؛ فَإِنَّ أکثَرَ النّاسِ فی الدُّنیا شِبَعاً أکثَرُهُم جوعاً یَومَ القِیامَهِ ! قالَ : فَما مَلَأَ أبو جُحَیفَهَ بَطنَهُ مِن طَعامٍ حَتّی لَحِقَ بِاللّهِ . (5)
الأمالی عن عَطِیّه بن عامِر الجُهَنیّ :سَمِعتُ سَلمانَ الفارِسِیَّ وقد اُکرِهَ عَلی طَعامٍ ، فَقالَ : حَسبی ، إنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : إنَّ أکثَرَ النّاسِ شِبَعاً فی الدُّنیا أکثَرُهُم جوعاً فی الآخِرَهِ ، یا سَلمانُ ، الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّهُ الکافِرِ . (6)
.
1- .. المحاسن : ج 2 ص 231 ح 1706 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 336 ح 24 .
2- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1112 ح 3351 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 699 ح 6545 کلاهما عن سلمان ، سنن الترمذی : ج 4 ص 649 ح 2478 عن ابن عمر وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 3 ص 198 ح 6155 ؛ الأمالی للطوسی : ص 346 ح 715 عن سلمان ، المحاسن : ج 2 ص 234 ح 1716 عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله وکلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 333 ح 13 .
3- .. الجُشَاءُ : صوت مع ریح یحصل من الفم عند حصول الشِّبع (المصباح المنیر : ص 102 «جشا»).
4- .. الکافی : ج 6 ص 269 ح 5 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 92 ح 395 کلاهما عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام عن أبی ذرّ ، المحاسن : ج 2 ص 233 ح 1715 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلامعن أبی ذرّ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 315 ح 1009 نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 339 ح 3 .
5- .. عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 38 ح 113 ، صحیفه الإمام الرضا علیه السلام : ص 232 ح 130 کلاهما عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، روضه الواعظین : ص 500 لیس فیه ذیله من «فما ملأ...» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 332 ح 12 ؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 135 ح 7140 ، شعب الإیمان : ج 5 ص 26 ح 5643 ، التاریخ الکبیر (کتاب الکنی) : ج 8 ص 31 ح 269 ، المعجم الکبیر : ج 22 ص 127 ح 327 کلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 3 ص 200 ح 6162 .
6- .. الأمالی للطوسی : ص 346 ح 715 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 333 ح 13 ؛ المعجم الکبیر : ج 6 ص 236 ح 6087 عن زید بن وهب و ص 269 ح 6183 عن عامر بن عطیّه ، شعب الإیمان : ج 5 ص 27 ح 5645 عن عقبه بن عامر وکلّها نحوه ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 198 الرقم 34 وفیه «أطولهم» بدل «أکثرهم» ، کنز العمّال : ج 13 ص 424 ح 37126 .
ص: 391
4 / 4 - 8 گرسنگی روز قیامت
امام کاظم علیه السلام :خداوند ، شکمی را که سیر نمی شود ، دشمن می دارد .
4 / 4 8گرسنگی روز قیامتپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سیرترینِ مردم در دنیا ، گرسنه ترینِ آنان در روز قیامت است .
الکافی به نقل از ابو ذر :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «هر یک از شما که در دنیا آروغ هایش طولانی تر باشد ، در آخرت ، گرسنگی اش طولانی تر خواهد بود» یا فرمود: «در روز قیامت» .
امام علی علیه السلام :ابو جُحَیفه خدمت پیامبر خدا آمد و آروغ می زد . پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «جلوی آروغت را بگیر (کمتر بخور) ؛ زیرا آنان که در دنیا سیرتر می خورند ، در روز قیامت ، گرسنه ترند» . از آن پس ، ابو جحیفه تا زنده بود ، از هیچ غذایی سیر نخورد .
الأمالی ، طوسی به نقل از عطیّه بن عامر جُهَنی :از سلمان فارسی که با اصرار از او می خواستند [بیشتر] غذا بخورد ، شنیدم که گفت : بس است . از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «سیرترینِ مردم در دنیا ، گرسنه ترینِ آنان در آخرت است . ای سلمان! دنیا ، زندان مؤمن و بهشت کافر است» .
.
ص: 392
الإمام الصادق علیه السلام :سَمِعَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله رَجُلاً یَتَجَشَّأُ ، فَقالَ : یا عَبدَ اللّهِ قَصِّر مِن جُشائِکَ ، فَإِنَّ أطوَلَ النّاسِ جوعاً یَومَ القِیامَهِ أکثَرُهُم شِبَعاً فی الدُّنیا ! (1)
4 / 5جَوامِعُ مَضارِّ البِطنَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وَالبِطنَهَ ؛ فَإِنَّها مَفسَدَهٌ لِلبَدَنِ ، ومَورَثَهٌ لِلسَّقَمِ ، ومَکسَلَهٌ لِلعِبادَهِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :إیّاکُم وَالبِطنَهَ ؛ فَإِنَّها مَقساهٌ لِلقَلبِ ، مَکسَلَهٌ عَنِ الصَّلاهِ ، مَفسَدَهٌ لِلجَسَدِ . (3)
عنه علیه السلام فی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ :مَن شَبِعَ عوقِبَ فی الحالِ ثَلاثَ عُقوباتٍ : یُلقَی الغِطاءُ عَلی قَلبِهِ ، وَالنُّعاسُ عَلی عَینِهِ ، وَالکَسَلُ عَلی بَدَنِهِ . (4)
لقمان علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِوَلَدِهِ :یا بُنَیَّ ، إذَا امتلَأَتِ المَعِدَهُ نامَتِ الفِکرَهُ ، وخَرَسَتِ الحِکمَهُ ، وقَعَدَتِ الأَعضاءُ عَنِ العِبادَهِ . (5)
.
1- .. المحاسن : ج 2 ص 234 ح 1716 عن السکونی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 339 ح 2 .
2- .. الدعوات : ص 74 ح 172 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 338 ح 35 .
3- .. غرر الحکم : ج 2 ص 324 ح 2742 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 101 ح 2305 .
4- .. شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 320 ح 674 .
5- .. تنبیه الخواطر : ج 1 ص 102 ، جامع الأخبار : ص 516 ح 1456 ؛ الشفا : ج 1 ص 86 .
ص: 393
4 / 5 کلّیات زیان های پرخوری
امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا شنید که مردی آروغ می زند . فرمود : «ای بنده خدا! آرام تر آروغ بزن ؛ زیرا گرسنه ترینِ مردم در روز قیامت ، سیرترینِ آنان در دنیاست» .
4 / 5کلّیات زیان های پرخوریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از پرخوری بپرهیزید ؛ چرا که مایه تباهی بدن و باعث بیماری ها و موجب سستی در عبادت می شود .
امام علی علیه السلام :از پرخوری بپرهیزید ؛ چرا که موجب قساوت دل ، سستی در نماز و تباهی بدن می شود .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :هر که سیر خورَد ، در دم به سه کیفر مجازات می شود : بر دلش پرده می افتد ، خواب بر چشمانش غلبه می کند ، و سستی بر بدنش چیره می گردد .
لقمان علیه السلام در سفارش به فرزندش :فرزندم! هر گاه معده پر شود ، اندیشه می خوابد و خرد گنگ می شود و اندام ها از عبادت باز می ایستند .
.
ص: 394
مصباح الشریعه فیما نَسَبَهُ إلَی الإمامِ الصّادِقِ علیه السلام :کَثرَهُ النَّومِ یَتَوَلَّدُ مِن کَثرَهِ الشُّربِ ، وکَثرَهُ الشُّربِ مِن کَثرَهِ الشِّبَعِ ؛ وهُما یُثقِلانِ النَّفسَ عَنِ الطّاعَهِ ، ویُقسِیانِ القَلبَ عَنِ التَّفَکُّرِ وَالخُضوعِ . (1)
مصباح الشریعه أیضا :لَیسَ شَیءٌ أضَرَّ عَلی قَلبِ المُؤمِنِ مِن کَثرَهِ الأَکلِ ، وهِیَ مورِثَهٌ لِشَیئَینِ : قَسوَهِ القَلبِ ، وهَیَجانِ الشَّهوَهِ . (2)
4 / 6مَضارُّ الأَکلِ عَلَی الشِّبَعِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الأَکلُ عَلَی الشِّبَعِ ؛ یورِثُ البَرَصَ (3) . (4)
الدعوات :رُوِیَ : الدَّاءُ الدَّوِیُّ (5) إدخالُ الطَّعامِ عَلَی الطَّعامِ . (6)
راجع : ص 478 (الأکل / الفصل السادس / ما لا ینبغی فعله عند التناول / الأکل علی الشبع) .
.
1- .. مصباح الشریعه : ص 253 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 189 ح 18 .
2- .. مصباح الشریعه : ص 239 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 337 ح 33 .
3- .. البَرَص : بیاض یظهر فی ظاهر البدن (القاموس المحیط : ج 2 ص 295 «برص»).
4- .. الأمالی للصدوق : ص 636 ح 854 عن عبد الحمید بن عوّاض الطائی عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، الکافی : ج 6 ص 269 ح 7 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 93 ح 399 ، المحاسن : ج 2 ص 232 ح 1710 کلّها عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 331 ح 8 .
5- .. الدّاء الدَّوِیّ : الّذی عسرَ علاجه وأعیا الأطبّاء . . . فالتوصیف للمبالغه ، کلَیلٍ ألْیَل ، ویومٍ أیْوَم (بحار الأنوار : ج 66 ص 190).
6- .. الدعوات : ص 81 ح 202 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 269 ح 59 .
ص: 395
4 / 6 زیان های خوردن در حال سیری
مصباح الشریعه در سخنی که به امام صادق علیه السلام نسبت داده شده است :پُرخوابی از پُرنوشی زاده می شود ، و پرنوشی از پرخوری ، و این دو ، جان را در طاعت سنگین می کنند و دل را از اندیشیدن و خضوع باز می دارند .
مصباح الشریعه در سخنی که به امام صادق علیه السلام نسبت داده شده است :هیچ چیز برای دل مؤمن ، زیانبارتر از پرخوری ، نیست . پرخوری ، دو چیز پدید می آورد : سختی دل و انگیختگی شهوت .
4 / 6زیان های خوردن در حال سیریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خوردن از روی سیری ، پیسی می آورد .
الدعوات :روایت شده است که درد بی درمان ، عبارت است از : وارد کردن غذا روی غذا .
ر .ک : ص 479 (غذا خوردن / فصل ششم / کارهایی که هنگام غذا خوردن ، نباید انجام داد / خوردن از روی سیری)
.
ص: 396
الفصل الخامس : أفضل الأطعمه5 / 1ما کانَ مِن کَدِّ الیَدِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :ما أکَلَ العَبدُ طَعاما أحَبَّ إلَی اللّهِ مِن کَدِّ یَدِهِ. ومَن باتَ کالّاً (1) مِن عَمَلِهِ باتَ مَغفورا لَهُ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :ما أکَلَ أحَدٌ طَعاما قَطُّ خَیرا مِن أن یَأکُلَ مِن عَمَلِ یَدِهِ ، وإنَّ نَبِیَّ اللّهِ داوَد علیه السلام کانَ یَأکُلُ مِن عَمَلِ یَدِهِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :ما أکَلَ أحَدٌ مِنکُم طَعاما فی الدُّنیا خَیرا لَهُ مِن أن یَأکُلَ مِن عَمَلِ یَدَیهِ. (4)
.
1- .. کَلَّ الرجلُ : إذا تَعِبَ (لسان العرب : ج 11 ص 594 «کلل»).
2- .. تاریخ دمشق : ج 14 ص 10 ح 3351 ، سیر أعلام النبلاء : ج 14 ص 500 الرقم 282 ولیس فیه صدره وکلاهما عن المقدام بن معدیکرب ، کنز العمّال : ج 4 ص 9 ح 9228؛ الأمالی للصدوق : ص 364 ح 452 عن إسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 103 ص 2 ح 1.
3- .. صحیح البخاری : ج 2 ص 730 ح 1966 ، السنن الکبری : ج 6 ص 209 ح 11691 ، المعجم الکبیر : ج 20 ص 267 ح 631 کلّها عن المقدام بن معدیکرب ، کنز العمّال : ج 4 ص 8 ح 9223.
4- .. مسند ابن حنبل : ج 6 ص 94 ح 17190 ، المعجم الکبیر : ج 20 ص 268 ح 632 کلاهما عن المقدام بن معدیکرب .
ص: 397
فصل پنجم: بهترین غذاها
5 / 1 غذایی که از دست رنج باشد
فصل پنجم: بهترین غذاها5 / 1غذایی که از دست رنج باشدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بنده هیچ غذایی نخورده است که نزد خداوند ، محبوب تر از دست رنج او باشد ، و هر کس شب را با غذایی که از عمل خویش به دست آورده است ، به سر برد ، آن شب را در حالی به سر برده که آمرزیده شده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ کس هرگز غذایی بهتر از دست رنج خویش نخورده است . [حتّی ]پیامبر خدا ، داوود علیه السلام ، از دست رنج خویش می خورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ یک از شما در دنیا غذایی بهتر از دست رنج خویش نخورده است .
.
ص: 398
مجمع البیان فی خَبَرِ الحَوارِیّینَ :رُوِیَ أنَّهُمُ اتَّبَعوا عیسی علیه السلام ... قالوا : یا روحَ اللّهِ ، مَن أفضَلُ مِنّا؟! إذا شِئنا أطعَمتَنا ، وإذا شِئنا سَقَیتَنا ، وقَد آمنّا بِکَ وَاتَّبَعناکَ (1) . قالَ : أفضَلُ مِنکُم مَن یَعمَلُ بِیَدِهِ ، ویَأکُلُ مِن کَسبِهِ. فَصاروا یَغسِلونَ الثِّیابَ بِالکِراءِ. (2)
5 / 2ما یَشتَهیهِ الأَهلُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ یَأکُلُ بِشَهوَهِ أهلِهِ ، وَالمُنافِقُ یَأکُلُ أهلُهُ بَشَهوَتِهِ. (3)
5 / 3ما لَم یَکُن مُؤذِیاالسیره النبویّه لابن هشام عن أبی أیّوب الأنصاری :کُنّا نَصنَعُ لَهُ[ صلی الله علیه و آله ] العَشاءَ ثُمَّ نَبعَثُ بِهِ إلَیهِ ، فَإِذا رَدَّ عَلَینا فَضلَهُ تَیَمَّمتُ (4) أنَا واُمُّ أیّوبَ مَوضِعَ یَدِهِ ، فَأَکَلنا مِنهُ؛ نَبتَغی بِذلِکَ البَرَکَهَ ، حَتّی بَعَثنا إلَیهِ لَیلَهً بِعَشائِهِ وقَد جَعَلنا لَهُ بَصَلاً أو ثوما ، فَرَدَّهُ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، ولَم أرَ لِیَدِهِ فیهِ أثَرا. قالَ : فَجِئتُهُ فَزِعا ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّهِ ، بِأَبی أنتَ واُمّی رَدَدتَ عَشاءَکَ ولَم أرَ فیهِ مَوضِعَ یَدِکَ ، وکُنتَ إذ رَدَدتَهُ عَلَینا تَیَمَّمتُ أنَا واُمُّ أیّوبَ مَوضِعَ یَدِکَ ؛ نَبتَغی بِذلِکَ البَرَکَهَ! قالَ : إنّی وَجَدتُ فیهِ ریحَ هذِهِ الشَّجَرَهِ ، وأنَا رَجُلٌ اُناجی ، فَأَمّا أنتُم فَکُلوهُ . قالَ : فَأَکَلناهُ ولَم نَصنَع لَهُ تِلکَ الشَّجَرَهَ بَعدُ. (5)
.
1- .. فی المصدر : «واتّبعنا» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- .. مجمع البیان : ج 2 ص 757 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 276.
3- .. الکافی : ج 4 ص 12 ح 6 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، طبّ النبیّ صلی الله علیه و آله : ص 3 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 291؛ الفردوس : ج 1 ص 191 ح 716 عن أبی اُمامه ، کنز العمّال : ج 1 ص 156 ح 779.
4- .. یقال : یمَّمْتُه وتیَمَّمْتُه؛ إذا قَصدتَه ، وأصله التعمّد والتوخّی (النهایه : ج 5 ص 300 «یمم»).
5- .. السیره النبویّه لابن هشام : ج 2 ص 144 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 261 ح 1807 ، مسند ابن حنبل : ج 7 ص 423 ح 20952 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 521 ح 5938 کلّها عن جابر بن سمره ، المعجم الکبیر : ج 4 ص 120 ح 3855 کلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 442 ح 41754 وراجع : سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1116 ح 3364 .
ص: 399
5 / 2 غذایی که مطابق میل خانواده باشد
5 / 3 غذایی که آزار دهنده نباشد
مجمع البیان در خبر حواریان :روایت شده است که حواریان در پی عیسی علیه السلام روان شدند ... و گفتند : ای روح اللّه ! از ما برتر کیست؟! هر گاه بخواهیم ، تو به ما غذا می دهی و هر گاه بخواهیم ، آب می دهی ، و به تو ایمان آورده ایم و پیرو تو هستیم . عیسی علیه السلام فرمود : «از شما برتر ، کسی است که با دست خود ، کار می کند و از دست رنج خود می خورد» . از آن پس ، حواریان ، لباس می شستند و مزد می گرفتند .
5 / 2غذایی که مطابق میل خانواده باشدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن با میل خانواده اش می خورد و منافق ، خانواده اش طبق میل او می خورند .
5 / 3غذایی که آزار دهنده نباشدالسیره النبویّه به نقل از ابو ایّوب انصاری :ما برای پیامبر خدا شام درست می کردیم و نزد ایشان می فرستادیم و هر گاه باقی مانده غذا را به ما بر می گرداند ، من و اُمّ ایّوب از جایی که دست ایشان خورده بود ، به قصد تبرّک می خوردیم . شبی شام ایشان را فرستادیم و پیاز یا سیر هم به آن زده بودیم . وقتی پیامبر خدا غذا را برگرداند ، اثری از دست ایشان در آن ندیدیم . من با نگرانی نزد ایشان رفتم و گفتم : پدر و مادرم به فدایت ، ای پیامبر خدا! شامتان را برگرداندید و من جای دست شما را در آن ندیدم ، در حالی که قبلاً وقتی بر می گرداندید ، من و امّ ایّوب به قصد تبرّک از محلّ دست شما می خوردیم! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «دیدم بوی سیر می دهد ، و من هم کسی هستم که [با پروردگارم یا فرشتگان] مناجات می کنم ؛ (1) امّا شما آن را بخورید» . ما خود ، آن غذا را خوردیم و از آن پس ، دیگر برای ایشان از سیر ، غذا تهیّه نکردیم .
.
1- .ممکن است کلمه «اُناجی» در متن عربی ، مجهول خوانده شود . در این صورت ، مقصود حدیث ، آن است که : مردم با من نجوا می کنند و در گوشی صحبت می نمایند و از این رو ، ممکن است از بوی دهانم ناراحت شوند (م) .
ص: 400
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ ثوما أو بَصَلاً فَلیَعتَزِلنا ، أو لِیَعتَزِل مَسجِدَنا. (1)
الإمام الصادق علیه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : مَن أکَلَ مِن هذَا الطَّعامِ فَلا یَدخُل مَسجِدَنا یَعنِی الثّومَ ولَم یَقُل إنَّهُ حَرامٌ. (2)
سنن ابن ماجه عن جابر :إنَّ نَفَرا أتَوُا النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَوَجَدَ مِنهُم ریحَ الکُرّاثِ ، فَقالَ : ألَم أکُن نَهَیتُکُم عَن أکلِ هذِهِ الشَّجَرَهِ! إنَّ المَلائِکَهَ تَتَأَذّی مِمّا یَتَأَذّی مِنهُ الإِنسانُ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن أکَلَ شَیئا مِنَ المُؤذِیاتِ ریحُها فَلا یَقرُبَنَّ المَسجِدَ. (4)
.
1- .. صحیح البخاری : ج 5 ص 2077 ح 5137 ، صحیح مسلم : ج 1 ص 394 ح 73 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 360 ح 3822 ، السنن الکبری : ج 3 ص 109 ح 5056 کلّها عن جابر ، کنز العمّال : ج 15 ص 267 ح 40910.
2- .. تهذیب الأحکام : ج 9 ص 96 ح 418 ، المحاسن : ج 2 ص 331 ح 2132 کلاهما عن داود بن فرقد ، بحار الأنوار : ج 66 ص 250 ح 13؛ صحیح البخاری : ج 5 ص 2076 ح 5136 عن أنس ، صحیح مسلم : ج 1 ص 393 ح 68 عن ابن عمر ، المعجم الکبیر : ج 4 ص 91 ح 3748 عن خزیمه بن ثابت وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 271 ح 40936.
3- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1116 ح 3365 ، سنن النسائی : ج 2 ص 43 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 169 ح 15018 کلاهما نحوه.
4- .. تهذیب الأحکام : ج 3 ص 255 ح 708 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الخصال : ص 630 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 10 ص 108 ح 1 .
ص: 401
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که سیر یا پیاز بخورد ، باید از ما کناره بگیرد ، یا از مسجدِ ما فاصله بگیرد .
امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا فرمود : «هر کس از این غذا (یعنی : سیر) بخورد ، وارد مسجد ما نشود» و نفرمود حرام است .
سنن ابن ماجه به نقل از جابر :عدّه ای نزد پیامبر خدا آمدند . دهانشان بوی تره می داد . فرمود : «مگر من شما را از خوردن این سبزی نهی نکردم! آنچه انسان را بیازارد ، فرشتگان را نیز آزار می دهد» .
امام علی علیه السلام :هر کس چیزی را که بویش آزار دهنده است ، خورد ، به مسجد نرود .
.
ص: 402
الکافی عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام ، قال :سَأَلتُهُ علیه السلام عن أکلِ الثّومِ ، فَقالَ : إنَّما نَهی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَنهُ لِریحِهِ ، فَقالَ : «مَن أکَلَ هذِهِ البَقلَهَ الخَبیثَهَ ، فَلا یَقرُب مَسجِدَنا». فَأَمّا مَن أکَلَهُ ولَم یَأتِ المَسجِدَ فَلا بَأسَ. (1)
الإمام الصادق علیه السلام وقَد سُئِلَ عَن أکلِ الثّومِ وَالبَصَلِ وَالکُرّاثِ :لا بَأسَ بِأَکلِهِ نِیّا وفی القُدورِ ، ولا بَأسَ بِأَن یُتَداوی بِالثّوم ، ولکِن إذا أکَلَ ذلِکَ أحَدُکُم فَلا یَخرُج إلَی المَسجِدِ . (2)
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 374 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 96 ح 419 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 358 ح 4269 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 247 ح 2؛ سنن أبی داود : ج 3 ص 361 ح 3824 ، صحیح ابن حبّان : ج 4 ص 521 ح 1643 کلاهما عن حذیفه عنه صلی الله علیه و آله وفیهما «من أکل هذه البقله الخبیثه فلا یقربنّ مسجدنا ثلاثا» ، کنز العمّال : ج 7 ص 496 ح 19947 .
2- .. الکافی : ج 6 ص 375 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 97 ح 420 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 358 ح 4268 کلّها عن أبی بصیر ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 112 ح 369 نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 205 ح 23.
ص: 403
الکافی به نقل از محمّد بن مسلم :از امام باقر علیه السلام در باره خوردن سیر پرسیدم . فرمود : «پیامبر خدا به خاطر بوی آن ، از خوردنش نهی کرد و فرمود : هر کس این سبزی بدبو را خورْد ، به مسجد ما نزدیک نشود . بنا بر این ، اگر کسی سیر بخورد ، ولی به مسجد نرود ، اشکالی ندارد» .
امام صادق علیه السلام در پاسخ سؤالی در باره خوردن سیر و پیاز و تره :خوردن آنها ، خام یا پخته اش ، مانعی ندارد . همچنین مداوا کردن با سیر ، بلامانع است ؛ امّا هر گاه فردی از شما اینها را خورد ، به مسجد نیاید .
.
ص: 404
الفصل السادس : آداب تناول الطعامأوّلاً : ما یَنبَغی رِعایَتُهُ قَبلَ الأَکلِ6 / 1وَضعُ البَقلِ عَلَی المائِدَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :زَیِّنوا مَوائِدَکُم بِالبَقلِ ؛ فَإِنَّها مَطرَدَهٌ لِلشَّیاطینِ مَعَ التَّسمِیَهِ. (1)
الکافی عن حَنان :کُنتُ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَلَی المائِدَهِ ، فَمالَ عَلَی البَقلِ ، وَامتَنَعتُ أنَا مِنهُ؛ لِعِلَّهٍ کانَت بی ، فَالتَفَتَ إلَیَّ فَقالَ : یا حَنانُ ، أما عَلِمتَ أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام لَم یُؤتَ بِطَبَقٍ إلّا وعَلَیهِ بَقلٌ؟ قُلتُ : ولِمَ جُعِلتُ فِداکَ؟ فَقالَ : لِأَنَّ قُلوبَ المُؤمِنینَ خَضِرَهٌ (2) ، وهِیَ تَحِنُّ إلی أشکالِها. (3)
.
1- .. طبّ النبیّ صلی الله علیه و آله : ص11 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 382 ح 1278 وفیه «خضّروا» بدل «زیّنوا» من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 62 ص 300 ؛ تاریخ أصبهان : ج 2 ص 187 ح 1430 نحوه ، الفردوس : ج 2 ص 292 ح 3333 کلاهما عن أبی اُمامه ، کنز العمّال : ج 15 ص 246 ح 40781 .
2- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : خَضِرَه : أی منوّره بنور أخضر ، فتمیل إلی شکلها ، أو کنایه عن کونها معموره بالحِکم والمعارف ، فتکون لتلک الخضره المعنویّه مناسبه لها لا نعرف حقیقتها ، أو المعنی أنّ قلوبهم لمّا کانت معموره بمزارع الحکمه فهی تمیل إلی ما کانت له جهه حسن ونفع ، وهذا منه (بحار الأنوار : ج 66 ص 200) .
3- .. الکافی : ج 6 ص 362 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 309 ح 2031 بزیاده «ولا فطور» بعد «بطبق» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 199 ح 4